TEFSİRDEKİ   ÖĞÜTLER

Hazret-i   Lokman'ın Kur'ân'da geçen öğütleri,  aynı   sûrenin tefsirlerinde genişletilerek verilir. Hazret-i Lokman'ın tefsirlerde   geçen öğütlerinden ve hikmetli sözlerinden bazıları şöyledir:

Takvayı   esas al

Ey oğul!

Takvayı   kendin için kârlı bir ticaret olarak kabul et. Çünkü böyle ticaretler sonsuz   kazançlar temin eder.

Merasimlere   katıl

Ey oğul!

Cenaze   merasimlerine katıl. Düğün merasimlerinden de uzak durmaya çalış. Çünkü cenaze   sana âhireti hatırlatır; düğün ise dünyaya çeker.

Horozdan   geri kalma

Ey oğul!

Horozdan   daha geri kalma. Çünkü sen uykunun derinliklerinde iken, o dünyayı sese vererek   insanları uykudan uyandırmaya çalışır.

Tevbeyi   geciktirme

Ey oğul!

Tevbeyi   geciktirme. Çünkü ölüm ansızın geliverir.

Cahille   dost olma

Ey oğul!

Cahil   kimselerle dostluk kurma. Çünkü onunla dost olursan, kendi yaptıklarını senin   hoş karşıladığını sanar.

Allah'tan   kork

Ey   oğul!

Allah'tan   hakkıyla kork. Kalbinin bozuk olduğunu bildiğin halde başkalarının sana saygı   göstermesi için takva ehli olduğunu ihsas ettirme.

Susmak   altındır

Ey oğul!

Şimdiye   kadar susmaktan dolayı hiç pişmanlık duymadım. Çünkü söz gümüşse, sükût   altındır.

Günahlardan   sakın

Ey oğul!

Kötülük ve   günahlar senden sakındığı gibi, yani işlemedikçe sana dokunmadığı gibi, sen de   onlardan sakın. Çünkü kötülük kötülüğü, günah da günahı çeker.

İlim   meclislerine katıl

Ey oğul!

Âlimlerin   meclisinde bulun. Hikmet ehlinin sohbetlerini dinle. Çünkü Allah kuru toprağı   yağmurla nasıl canlandırırsa, ölmüş kalbleri de hikmetli sözlerle öyle   diriltir."14

14.   Tefsîrü's-Sâvî,   3:255-256.

Yalandan   sakın

Ey   oğul!

Allah,   yalancının yüz suyunu kurutur, haya duygusunu giderir. Ahlâksız kimsenin de   sıkıntısı hiç eksik olmaz.

Ahmak   adamdan uzak dur

Ey oğul!

Kayaları   uzaklara taşımak, ahmak adama laf anlatmaktan daha kolaydır.

Kendi işini   kendin gör

Ey oğul!

Cahili   vasıta olarak kullanmaktan, işini gördürmekten uzak dur. Şayet akıllı birisini   bulamazsan kendi işini kendin gör.

Kendi   milletinin kızıyla evlen

Ey oğul!

Kendi   milletinden olmayan bir kızla evlenme. Aksi takdirde çocukların ileride   sıkıntıdan kurtulamazlar.

Ey oğul!

Öyle bir   zaman gelecek ki, sabırlı insanların bile yüzü gülmez olacaktır.

Allah'ın   anıldığı meclislere katıl

Ey oğul!

Katılacağın   meclisleri kendin ara bul. Allah'ın anıldığı meclisleri bulunca hemen oturuver.   Çünkü âlim isen ilmin artar, cahil isen yeni bir şeyi öğrenmiş olursun. Oraya   inen rahmetten sen de payını alırsın. Allah'ın anılmadığı meclislere hiç   katılma. Çünkü âlim de olsan, cahil de olsan zarar görürsün. Ayrıca oraya   inecek olan İlâhî gazaptan sen de nasibini alırsın.

Ey   oğul!

Sofrana   takva ehli mü'minleri davet et.

Tecrübe   sahipleriyle istişare et

Ey   oğul!

Her işinde   ilim ve tecrübe sahibi kimselerle istişare et, onların fikrini almaya   çalış.

Takvadan   bir gemi edin

Ey   oğul!

Dünya   dipsiz bir denizdir. Onda niceleri boğulmuştur. Bunun için takvadan bir gemi   edin. İçine îmânı yükle. Tevekkül yelkeniyle açıl. Ancak bu şekilde selâmetle   yol alır, sahile çıkarsın.

Kötü   komşudan uzak dur

Ey   oğul!

Nice ağır   yükler taşıdım. Fakat kötü komşu kadar ağır bir yüke rastlamadım. Nice acılar   tattım, fakat fakirlikten daha şiddetli bir acı tatmadım.

İlimden   nasibini al

Ey   oğul!

İnsan fakir   de olsa ilim ve hikmetiyle hükümdarların meclisinde yer alır.

Arkadaş   seçimine dikkat et

Ey   oğul!

Birisiyle   dostluk kurmak istiyorsan, önce onu öfkelendirecek bir şey yap. Şayet öfkeli   iken sana insaflı davranırsa ona yaklaş, insafsız davranırsa uzak   dur.

Âhirete   hazırlan

Ey   oğul!

Dünyaya   geldin geleli âhirete doğru yol alıyorsun. Bunun için âhiret yurdu, sana dünya   yurdundan daha yakındır.

Dilini   duaya alıştır

Ey   oğul!

Dilini   'Allah'ım, beni affet' demeye alıştır. Çünkü öyle anlar vardır ki, o saatlerde   Allah duaları reddetmez, istediğini ihsan eder.

Borçlanmaktan uzak dur

Ey   oğul!

Borçlanmaktan uzak dur. Çünkü borç, seni gündüz zillete sürükler, gece   de üzüntüye boğar.

Günah   işlemeye cesaretin olmasın

Ey   oğul!

Allah'tan   öyle bir şey iste ki, günah işlemeye cesaretin olmasın. Ve Allah'tan öyle kork   ki, rahmetinden hiçbir zaman ümidin kesilmesin.

Önce selâm   ver

Ey oğul!

Bir   cemaatin bulunduğu yere gittiğin vakit, önce onlara İslâmın okunu at, yani selâm   ver. Sonra bir köşeye otur, onları konuşuyor halde görmedikçe sen de konuşma.   Şayet Allah'ın zikrine dalacak olurlarsa sen de onlara katıl. Fakat başka bir   söze geçerlerse oradan ayrıl.

Kendini   anla

Ey   oğul!

İki dünyada   mes'ut olmak istiyorsan, kendini anla. Okuyup bilgili olmaya çalış. Çalış ki,   bilenle bilmeyen bir olmaz.

Tembel   olma

Ey   oğul!

Tembel   olma. Tembellik bedbahtlık alâmetidir.

Acele   etme

Ey   oğul!

Acele etme,   acele şeytan işidir.

Güler yüz   göster

Ey oğul!

Ahlâkını   düzelt. Dostuna da, düşmanına da güler yüz göster. Ancak değerin ve itibarın   kırılacak derecede hareket etme.

Orta yolu   tut

Ey oğul!

Her şeyin   hayırlısı olan orta yolu tercih et.

Yolda   dikkatli yürü

Ey oğul!

Yolda   yürürken yüzünü gözünü oraya buraya çevirme ki, gönlün vesvesede   kalmasın.

Mecliste   önce oturma

Ey   oğul!

Bir cemaat   içinde bulunduğunda onlar ayakta iken oturma. Oturdukları zaman sen de   oturuver.

Yollara   tükürme

Ey oğul!

Bıyık ve   sakalınla oynama. Parmağını burnuna sokma. Yollara tükürme, sesli sümkürme.   Elinle sinek kovalamayı terk et.

Az   konuş

Ey oğul!

Sükût ve   teenni ile hareket et. Az konuş. Çok konuşmak, yanılmaya sebeptir.

Sözü fazla   dağıtma

Ey oğul!

Konuşurken   sözü fazla dağıtma. Aksi takdirde şerefine zarar gelir. Konuşurken başkalarını utandırma. Kaş göz işareti   yapma.

Güzel ve   lâtif sözleri duymaya çalış. Fazla hayrete düşme. Sözün tekrarlanmasını isteme.   İnsanları güldürecek ve kendini maskara edecek sözlerden sakın.

Atıp   tutma

Ey oğul!

Kimse   hakkında atıp tutma.

Fazla ısrar   etme

Ey   oğul!

Senden bir   şey istendiği zaman, elinden geliyorsa vermeye çalış. Birinden bir şey   istediğinde de fazla ısrar etme.

Dinde   tartışmaya girme

Ey oğul!

Dinle   alakası olmayan meselelerde aksi vaki ise tartışmaya ve münakaşaya   girme.

Fakirliğini   kimseye açma

Ey oğul!

Acizliğini ve fakirliğini hiç kimseye, hattâ ailene dahi açma ki,   onların yanında itibarın düşmesin, sözünü dinlemez olmasınlar.

Hizmetçilerle şakalaşma

Ey oğul!

Hizmetçi ve   benzeri kimselerle şakalaşma.    Çünkü

bunlarla   şakalaşmak hakaret ve düşmanlığa sebep olur. Onlara öyle muamele et ki, hem seni   sevsinler, hem de senden korksunlar.

Şiddetten   sakın

Ey oğul!

Çocukları   ve elinin altındakileri terbiye ederken şiddetten sakın. Öfkelendiğin vakit   vakarla geçiştirmeye çalış. Mümkün olursa sövüp dövme ki, aksi takdirde onların   gözünde mehabetin yok olur.

Kendini ve   çocuklarını övüp durma.

Hayasız   gençlerle ve o halde olan kız çocukları ile ülfet etme. Çünkü dünya ve âhirette   mezellete sebep olur.

Önce   düşün

Ey oğul!

Bir kimse   ile bozuşursan, dilini tut ve makbul olan sözü söyle. Önce düşün, sonra söze   giriş.

Herkesin   değerini ve layık olduğu hürmeti muhafaza eyle.

Azla   yetin

Ey oğul!

Bir   kimsenin davetinde bulunduğun vakit, azla yetin. Dalkavukluk edip de o yemeği   övmekle başkalarının yemeğini kötüleyip tahkir etme.

Misafirlikte gözlerine dikkat et

Ey oğul!

Bir   kimsenin evinde misafir kaldığın vakit gözlerine dikkat et. Her tarafa bakıp   durma. Durumuna vakıf olduktan sonra dine aykırı da olsa sırrını ifşa etme.

Elini   çek

Ey   oğul!

Emanete   hiyanetten   elini çek.

Kimseye   açma

Ey   oğul!

Bir işe   başladığın zaman, meydana gelmeden önce kimseye açma ki, mahcup   düşmeyesin.

Çok   ver

Ey   oğul!

Sadakayı   çok ver. Mal sevgisini gönlünden çıkar.

Razı   ol

Ey   oğul!

Doğru   söyle, Allah'tan gelene razı ol.

Yemekte   şunlara dikkat et

Ey   oğul!

Yemekten   önce ve sonra ellerini yıka. Bu hal fakirliğini giderir, göze kuvvet   verir.

Çok yemek   kalbe katılık ve gaflet verir. İbadette tembelliğe sebep olur.

Yemeğin   başında Bismillah, sonunda Elhamdülillah, ortasında da nimetin Allah'tan   geldiğini düşün.

Tek elle   ekmeği koparma. Bu hareket kibirli insanların âdetidir.

Yemeğin   başında ve sonunda bir parça tuz yemek birçok hastalığa karşı   devadır.

Lokmayı   küçük tut ve iyice çiğne.

Misafir   geldiği zaman mümkünse yemeği büyük kaba koy, berekete sebep olur.

Yemek   yerken önünden al, ekmeğin ve tabağın ortasından alma.

Elinden   ekmek ve yemek parçası düştüğünde al, temizle ve öyle ye.

Sıcak   olan yemeğe soğutmak için ağzınla üfleme, soğuyuncaya kadar   bekle.

Yemeği   çabuk yeme.

Hurma ve   kayısı gibi sayılabilir meyveleri teker teker ye, çifter çifter yeme ve   çekirdeklerini bir tarafa topla.

Yemek   arasında çok su içme. Su içerken bardağın içine bak. İçine uygunsuz bir şey   düşmüş olmasın. Suyu içerken üç nefeste içiver.

Yemeğe   herkesten önce el uzatma.

Yemek   esnasında güzel şeylerden bahset.

Sofrada   bulunan arkadaşlarına ara sıra göz ucuyla bak. Yemek ve ekmeği o tarafa   sür.

Misafirler çekingen davranırlarsa üç defadan fazla yemeleri için ısrar   eyleme. Yemek yeme isteğin yoksa özür beyan eyle.

Dilini   tut

Ey   oğul!

İlim ve   takva ehli veya herhangi bir sebeple senden ileride bulunan bir kimsenin   huzurunda dilini tut.

Dostlarını   dinle

Ey   oğul!

Senin   iyiliğini isteyen dostlarının tavsiye ve öğütlerini can kulağıyla dinle.

Doğru   ol

Ey   oğul!

Sözünde,   işinde ve gidişinde doğru ol. Doğru olan sözlerinin bile hayrete ve tereddüde   sebep olacaksa, söyleme daha iyi.

Ümidini   kesme

Ey oğul!

İnsanların   gönlünü almaya çalış. Allah'ın rahmetinden ümidini kesme.

İyi   ol

Ey oğul!

Açıkta ve   gizlide iyi olmaya çalış.

Varlık   yokluktan, akıl sarhoşluktan iyidir.

Bir şeyi   vaktinden önce isteme.

İçini   süsle

Ey oğul!

İçini   dışından daha çok süsle: İçin Hakkın, dışın halkın baktığı yerdir.

Her yerde   ve her zaman Allah'ı yanında hazır nazır olarak bil.

Allah   nazarında seni utandıracak işi bırak.